Sáng kiến kinh nghiệm Một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh THCS trong các bài vẽ tranh Đề tài

ng học tập
- Tạo điều kiện để học sinh phát huy khả năng và tư duy theo chiều sâu trong nhận thức thẩm mĩ ,kĩ năng vẽ tranh
- Rèn luyện ý thức tự học,tự nghiên cứu tìm tòi ý tưởng mới cho mỗi bài học
3.3.2. Giải pháp thực hiện
Trước khi dạy bài mới,giáo viên cần nghiên cứu kĩ các tình huống ,các vấn đề cần gợi mở và gợi mở phải phù hợp với lực học của từng đối tượng học sinh. 
Vd1:ở hoạt động Tìm và chọn nội dung đề tài giáo viên có thể gợi mở để khai thác đề tài sâu hơn: “ ngoài các gợi ý vừa nêu cuả đề tài môi trường em còn biết về những hoạt động nào khác? Em hãy miêu tả về hình ảnh đó”.
Vd2: ở đề tài lực lượng vũ trang(mĩ thuật 9) “Em hãy kể tên các binh chủng trong lực lượng vũ trang nhân dân?” đây là câu hỏi khó, HS có thể trả lời thiếu hoặc sai. Nhưng qua câu hỏi này đã tác động đến suy nghĩ và nhu cầu muốn tìm hiểu của học sinh.Lúc này giáo viên có thể sử dụng hình ảnh về các lực lượng vũ trang để giới thiệu về đặc điểm của từng binh chủng.
Hoặc ở hoạt động thực hành có thể gợi mở về cách vẽ: Ví dụ:em thấy nét vẽ này hoặc hình vẽ này đã được đẹp chưa( đối với hs trung bình và yếu),giáo viên cần chỉ ra những sai sót một cách cụ thể đồng thời yêu cầu học sinh tự sửa theo khả năng của mình; “em nhớ lại xem hình ảnh các bạn đang nhảy dây ngoài sân trường như thế nào? ,các động tác ra sao ?(đối với học sinh khá);Các em hãy quan sát lại bài mình và tìm ra những chỗ chưa được đẹp?em có thể sửa chúng đẹp hơn không?(đối với học sinh giỏi).
Những câu hỏi trên có ý nghi vấn,đồng thời tin vào khả năng của học sinh,khích lệ ,động viên để các em tự sửa bài mình đẹp hơn 
Về đánh giá bài vẽ tranh giáo viên cũng có thể sử dụng PP gợi mở để hướng dẫn học sinh tự đánh giá bài trong lớp:
Vd: Em thấy trong lớp có bao nhiêu bạn vẽ đúng đề tài và có bao nhiêu bạn vẽ chưa đúng đề tài? Hoặc em thấy bài nào trong lớp đẹp nhất ? vì sao?
* Tóm lại: PP gợi mở thường được sử dụng rộng rãi cho tất cả các môn học,đặc biệt là môn mĩ thuật vì đây là môn nghệ thuật, đôi khi vấn đề cần khai thác nằm ngoài những công thức,những quy định bắt buộc.Vì vậy PP gợi mở sử dụng rất phù hợp và cho hiệu quả cao, phát huy được sự chủ động, sáng tạo của học sinh.
3.4. Phương pháp vấn đáp đó là hệ thống câu hỏi để học sinh suy nghĩ trả lời về nội dung bài học.Có khi là những câu hỏi đơn lẻ nhằm khai thác một chi tiết một vấn đề nào đó.
Phương pháp này phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh vì được suy nghĩ trước và đoán được nội dung mà giáo viên sẽ giảng, các em sẽ không bị động tiếp thu kiến thức.Phương pháp này không nhất thiết học sinh phải trả lời tất cả các câc hỏi của giáo viên đề ra, hay phải trả lời đúng “răm rắp” về nội dung. Có thể có những học sinh trả lời sai, hoặc không trả lời được thì phương pháp này vẫn mang lại hiệu quả vì: tất cả học sinh đều phải suy nghĩ về bài học; trả lời sai(nếu có) để rồi hiểu rõ, hiểu đúng hơn khi nghe bạn trả lời hoặc giáo viên bổ sung. Các câu hỏi cần ngắn gọn rõ ràng và nên đặt ra trước khi giáo viên hướng dẫn.Vd: chuẩn bị cho học sinh tìm hiểu đề tài, GV nên đặt câu hỏi trước:Nay chúng ta học về chủ đề gì? Em hãy nêu một vài hoạt động thuộc chủ đề trên mà em biết ; Trước khi đánh giá bài vẽ nên đặt câu hỏi trước :?theo em, bài vẽ nào đẹp ?vì sao?
Cần kết hợp nhuần nhuyễn giữa phương pháp thuyết trình,phương pháp vấn đáp,phương pháp gợi mở. Lời giảng đan xen với câu hỏi “rành mạch”tạo điều cho học sinh Nghe – Suy nghĩ – Dự đoán.
3.4.1. Mục tiêu
- GV sử dụng hệ thống câu hỏi trong các hoạt động dạy – học giúp học sinh:
+ Khai thác nội dung đề tài
+ Chọn được nội dung mới trong phạm vi đề tài
+ Biết cách bố cục trong khung giấy
+ Vẽ hình phù hợp với nội dung,hài hòa giữa cảnh chính và cảnh phụ
+ Vẽ màu có đậm nhạt, tạo không gian cho bức tranh.
+ HS biết nhận xét và xếp loại bài vẽ trong lớp
3.4.2.Giải pháp thực hiện
- GV nghiên cứu bài trước khi dạy để xác định các tình huống cần hỏi và đặt giả thiết cho những câu trả lời của học sinh, kết hợp thêm các câu hỏi gợi mở mỗi khi học sinh chưa trả được, hoặc trả lời sai.
- Mỗi hoạt động dạy – học cần sử dụng vấn đáp vào đúng trọng tâm kiến trức của hoạt động đó. Vd: ở hoạt động 2(cách vẽ) GV sử dụng 2 bức tranh có bố cục khác nhau và đật câu hỏi: Em thích nhất bố cục nào? vì sao em lại thích bố cục đó?.GV có thể gọi một vài HS trả câu hỏi đó. Lúc này giáo viên có thể phân tích thêm để học sinh biết về cách bố cục nói chung. Hoặc ở phần luyện tập GVcó thể đặt câu hỏi về cách chọn đề tài,những nội dung mới độc đáo ví dụ ngoài những hình ảnh có trong SGK em còn biết về những hình ảnh nào khác?.khi học sinh trả lời được vài nội dung,giáo viên lại đặt câu hỏi tiếp: Em thể hiện một trong những nội dung đó được không? Vì nếu em thể hiện được nội dung đó thì bức tranh sẽ có tính độc đáo,tạo được vẻ đẹp riêng.
* Tóm lại :Có thể nói PP vấn đáp là phương tiện truyền dẫn của những PP khác,là tất yếu trong đổi mới PP.Việc trao đổi giữa giáo viên và học sinh cũng thông qua vấn đáp,ngoài ra còn giúp cho học sinh phát huy được tính tích cực trong học tập.Nếu thực hiện nhuần nhuyễn và có trọng tâm,thì giờ học sẽ sôi nổi mọi học sinh sẽ được phát biểu ý kiến xây dựng bài .Tuy nhiên nếu không thực hiện tốt,hệ thống câu hỏi dườm dà,không trọng tâm kiến thức thì giờ học sẽ mất nhiều thời gian(cháy giáo án). Trên đây là một số giải pháp giúp giáo viên thực hiện nhuần nhuyễn các thao tác trong PP vấn đáp phát huy tốt hơn trong việc đổi mới PPDH.
3.5. PP luyện tập: Môn Mĩ thuật lấy hành làm hoạt động chính,và chỉ có trên cơ sở thực hành thì nhận thức lý thuyết mới rõ dần.Học Mĩ thuật,HS cần được làm nhiều bài tập,có thể là các bài tập sẽ trùng lặp về đề tài,cách tiến hành ,song mỗi bài GVcần gợi mở để HS có cách thể hiện khác nhau từ việc khai thác đề tài, tìm chủ đề,bố cục,xây dựng hình tượng và cách xử lí màu,đậm nhạt
GVcần làm cho học sinh rõ mục đích ,trọng tâm,và mức độ khác nhau cuả các bài tập .Dựa vào trình tự nội dung,vào trình độ học sinh,giáo viên ra các bài tập MTcho phù hợp ,có thể là đơn lẻ,nhằm củng cố,phát triển một đơn vị kiến thức nhỏ.VD: sắp xếp mảng chính,mảng phụ của đề tài phong cảnh.
Hướng dẫn HS làm bài,GVcần tìm ra những thiếu xót về bố cục,vẽ hình,vẽ màu,gợi ý cho các em suy nghĩ và tìm ra cách sửa chữa,điều chỉnh theo khả năng,phù hợp với từng dạng bài của các em.Cần có kế hoạch về PPđối với từng đối tượng HS,mỗi đối tượng HSlại có gợi ý riêng cách bổ xung khác nhau.VD với HS kém thì yêu cầu vẽ được hoàn thành bài tập,đối với HSkhá thì bổ xung bài vẽ đầy đủ,hợp lý hơn; với HS giỏi thì gợi ý ,động viên các em suy nghĩ,tìm tòi thêm ý tưởng mới.
Mục tiêu:
Trong quá trình học sinh làm bài giáo viên hướng dẫn về bố cục,vẽ hìnhvà tô màu.
Kiểm tra và gợi ý để các đối tượng học sinh phát huy hết khả năng của mình
Thông qua thực hành,học sinh được củng cố về kiến thức lý thuyết,biết vận dụng lý thuyết vào thực thành để tạo nên một bài vẽ có hiệu quả.
3.5.2. Giải pháp thực hiện:
Giáo viên giúp học sinh nhớ lại những gì đã nghe ở phần lý thuyết rồi tự tìm cách giải quyết bài tập
Giáo viên quan sát lớp,điều hành thời gian đảm bảo thời gian đúng tiến độ.Cung cấp thêm kiến thức cần thiết cho cả lớp,nếu ở phần giảng lí thuyết chưa có điều kiện hay chưa khắc sâu được cho học sinh
. 
 Học sinh trong giờ luyện tập vẽ tranh
- Chỉ ra thiếu sót ngay trên bài học sinh vì đối với thực hành GV dạy ngay “hiện trạng” bài vẽ của học sinh và HS học ngay trên bài vẽ của mình là tốt nhất,vì tất cả cái sai, cái đúng,cái hợp lí hay chưa hợp lí, cái đẹp hay chưa đẹp đều được biểu hiện một cách rõ ràng ,cụ thể ngay trên từng bài vẽ mà khi nghe giảng chúng chỉ là những thuật ngữ chung chung, trừu tượng ,đôi khi khó hiểu.VD HS vẽ chủ đề lễ hội, giáo viên có thể gợi ý để HS nhớ lại một lễ hội ở quê mình có đặc điểm gì về màu sắc, số lượng người tham gia, các hoạt động, cảnh quan, trang phụcHoặc về đề tài lao động GV gợi ý để học sinh nhớ lại các động tác trồng cây, quét dọn vệ sinh. Ngoài ra hướng dẫn cụ thể về bố cục, cách vẽ hình cho từng em. Trong phần làm bài GV có thể dùng một số bài tốt hoặc chưa tốt để học sinh nhận xét và rút kinh nghiệm . Được sự chỉ dẫn của giáo viên, học sinh nhận ra ngay những thiếu sót , những gì chưa hợp lý ở bài vẽ của mình và tìm cách điều chỉnh cho bài vẽ tốt hơn. Đó chính là cách học mang lại hiệu quả cao, vì HS tự giác học tập.
Đây là một trong những phương pháp đặc thù của môn Mĩ thuật và thường mang lại kết quả khả quan cho bài dạy. GV làm việc với từng HS, góp ý, khích lệ để mỗi em hoàn thành bài vẽ theo khả năng của mình.
3.6. Phương pháp làm việc theo nhóm : phương pháp này phát huy được tính tích cực,chủ động vì các thành viên trong nhóm có điều kiện chia sẻ mọi suy nghĩ băn khoăn,kinh nghiệm,hiểu biết của bản thân,cùng nhau xây dựng nhận thức, thái độ mới.Mỗi HS có thể nhận thức rõ trình độ của mình về chủ đề nêu ra, thấy mình cần học hỏi những gì. Bài học trở thành quá trình học hỏi lẫn nhau chứ không phải chỉ là tiếp thu thụ động từ GV. Thành công của lớp học phụ thuộc vào sự nhiệt tình tham gia của mọi học sinh, vì vậy phương pháp này còn gọi là” PP huy động mọi người cùng tham gia”, hoặc rút gọn là “PP cùng tham gia”
Theo phương pháp này mọi người dễ hiểu, dễ nhớ hơn vì họ được tham gia trao đổi trình bày vấn đề nêu ra, cảm thấy hào hứng vì trong sự thành công chung của nhóm có sự đóng góp của mình.PP này thường được sử dụng trong phần luyện tập, GV có thể tổ chức các trò chơi hoặc cả nhóm thảo luận rồi cùng hoàn thành bài vẽ. Trong mỗi tiết học nên có từ 2 – 3 hoạt động nhóm và tính tư duy, tích cực của học sinh phải được phát huy triệt để vì ý nghĩa quan trọng của phương pháp này là rèn luyện năng lực hợp tác giữa các thành viên trong tổ chức lao động.
Từ việc HS đều được tham gia học tập một cách tự giác bằng khả năng của mình. Phương pháp học tập này xây dựng cho học sinh tinh thần tập thể, ý thức cộng đồng với công việc chung, đồng thời hình thành ở học sinh phương pháp làm việc khoa học- tự lập kế hoạch và làm việc theo kế hoạch.
3.6.1. Mục tiêu
- Giúp học sinh nắm được hình thức hoạt động nhóm
- HS được tham gia vào hoạt động nhóm, rèn luyện kĩ năng triển khai hoạt động nhóm nhanh và có hiệu quả.
- Qua hoạt động nhóm giáo dục cho học sinh có tinh thần tập thể,biết phối hợp với mọi người trong các công việc sau này.
3.6.2. Giải pháp thực hiện
Phương pháp học tập này được tiến hành dưới nhiều hình thức tùy thuộc vào bài tập là câu hỏi hay bài thực hành:
+ Thảo luận câu hỏi: GV có thể chia lớp thành bốn nhóm rồi đặt tên cho các nhóm (tên danh nhân,tên con vật,tên cây cỏ hoa trái, địa danh). Vị trí có thể kê bàn quay mặt vào nhau hoặc ngồi theo nhóm ở các khu vực tùy chọn. Giao câu hỏi hoặc phiếu bài tập cho từng nhóm HS thảo luận.Cử nhóm trưởng(để điều hành và thay mặt nhóm trình bày) và thư kí ghi chép
+ Làm bài tập nhóm: giao bài tập cho từng nhóm để HS thảo luận tìm ra bố cục, cách vẽ hình cách vẽ màu và cùng vẽ tranh. Vẽ tranh theo nhóm cần chia nhóm nhỏ khoảng 3- 4 HS .
- Trước khi hoạt động nhóm GV hướng dẫn thể lệ và hình thức hoạt động kết hợp gợi ý một số nội dung liên quan đến bài tập. Trong quá trình hoạt động nhóm GV không nên góp ý hoặc can thiệp vào những vấn đề HS đang thảo luận.
- Sau khi HS hoàn thành bài tập nhóm trưởng thay mặt nhóm trình bày. Các nhóm hoặc cá nhân khác, góp ý, bổ sung, tranh luận, đánh giá
Kết quả của một hoạt động nhóm
PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
Phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập đã được nhắc đến từ lâu. Đặc biệt trong thời kì đổi mới, đất nước ta chuyển từ cơ chế tập trung quan liêu bao cấp sang nền kinh tế thị trường. HS và cha mẹ dần dần thích ứng với quan niệm học để có công ăn việc làm, chấp nhận làm việc trong khu vực kinh tế tư nhân.Vì vậy HS đã có những chuyển biến mạnh mẽ về mục đích động cơ, thái độ học tập và đổi mới PPDH trong GD là vấn đề tất yếu nhằm đào tạo lớp người mới năng động, sáng tạo, đủ sức giải quyết những vấn đề đặt ra trong thực tiễn phát triển của đất nước. Trong bối cảnh như vậy sẽ là điều kiện thuận lợi để phương pháp PPDH tích cực phát triển nhanh chóng đối với các môn học, các bậc học . Môn Mĩ thuật nói chung và phân môn vẽ tranh đề tài ở THCS cũng là trọng tâm đổi mới.
Ngày nay giáo dục Mĩ thuật có vai trò không thể thiếu,vừa góp phần hoàn thiện nhân cách đang phát triển nhiều mặt, vừa là biện pháp kích thích hứng hú học tập cuả học sinh . Bởi vì nó cung cấp, rèn luyện cho học sinh những kĩ năng cơ bản để tiếp thu và giải quyết bài học, gieo mầm và thúc đẩy sự phát triển tư duy hình tượng,phù hợp với những ước mơ hoài bão, ham thích tìm tòi, khám phá và sáng tạo của học sinh. Người giáo viên phải nghiên cứu mục đích, yêu cầu của phân môn và của từng bài trong phân môn để đề ra mục tiêu của bài dạy. Nếu GV thực hiện đầy đủ các mục tiêu đề ra thì việc dạy học đạt kết quả cao. Song chúng ta cần chú ý rằng Mĩ thuật nên được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau: ngoài những tiết ở trên lớp còn có những tiết tham quan dã ngoại hoặc tổ chức học theo nhóm
Mĩ thuật không có công thức,không có đáp số cụ thể và có phần trừu tượng.Mỗi bài lại khàm phá được điều mới, với nhiều hình, nhiều vẻ cái đẹp có quy dịnh chung chung, không có đáp số duy nhất, vì nghệ thuật là lĩnh vực tâm hồn, tình cảm, tư tưởng của con người, cho nên việc dạy Mĩ thuật cần phải sinh động, sử dụng tối đa đồ dùng trực quan, hướng dẫn chung cho cả lớp và cho từng đối tượng học sinh, phát hiện kịp thời cái đúng sai để động viên uốn nắn.
Phân môn vẽ tranh là điển hình của óc quan sát, ghi nhớ và cảm xúc của người vẽ.Vì thể loại vẽ tranh với nhiều đề tài khác nhau, mỗi đề tài lại có nhiều nội dung và các hình ảnh khác nhau, đó là phân môn mà người vẽ có điều kiện thể hiện các hoạt động trong cuộc sống của con người và phong cảnh thiên nhiên. Bài vẽ tốt là thể hiện được sự quan sát tinh tế ở một góc độ nào đó trong cuộc sống, đối với học sinh là sự quan sát ngộ nghĩnh đáng yêu kết hợp với màu sắc trong sáng vui tươi.Vì vậy giờ học vẽ tranh GV cần gợi ý để học sinh vận dụng hết khả năng quan sát tinh tế của mình, và GV cần chuyền cảm hứng cho HS điều đó sẽ quyết định cho một bài vẽ sinh động với những điều ngộ nghĩnh đáng yêu.
Muốn được như vậy thì việc GV nghiên cứu và vận dụng tốt các phương pháp dạy học nhằm tích cực hóa hoạt động của HS sẽ mang lại hiệu quả tốt cho mục tiêu đề ra.
PHẦN BỐN: HIỆU QUẢ CỦA SÁNG KIẾN
Sau khi nghiên cứu và xây dựng nội dung một số phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh THCS trong các bài vẽ tranh đề tài, cụ thể là trong những giờ học nỗ lực của thầy và trò, các em đã có những tiến bộ rõ rệt, các em đã tự tin hơn, chăm chỉ hơn và chắc chắn hơn về kiến thức cơ bản, kĩ năng giải bài tập, khả năng lập luận, suy luận đảm bảo có tính hệ thống chặt chẽ hơn, vận dụng được vào thực tiễn. Cùng với sự trợ giúp của các đồng nghiệp nên việc áp dụng của tôi đạt hiệu quả tương đối tốt được thể hiện qua bài khảo sát chuyên đề.
Tổng số học sinh tham gia khảo sát: 20 học sinh. Đạt 20 học sinh. 
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày 04 tháng 04 năm 2016